badania i opracowania: strój dolnośląski

tradycyjne stroje dolnośląskie

Historia terenów Dolnego Śląska, często zwanych pogranicznymi, przechodnimi „krajem pomostów” i „ziemią spotkań”, jest niezmiernie złożona i niekiedy pokrętnie, a także nie do końca przejrzyście interpretowana. Pewnym jest, że dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska kształtowało się pod wpływem kultur ościennych: czeskiej, łużyckiej, niemieckiej i polskiej (w różnych okresach w różnorakich proporcjach). Na pierwotne osadnictwo słowiańskie, nakładały się kolejne fale kolonizacyjne różnorakich nacji. W XII w. osiedlili się na tych terenach osadnicy flamandzcy i walońscy, ale istniała tu już wtedy także duża diaspora żydowska, a wyniszczenie tych ziem przez najazdy mongolskie w 1241 r. zaowocowało napływem nowych osadników, głównie z Czech i Niemiec. 

Według badaczy, zajmujących się kulturą Dolnego Śląska, stroje ludowe na tym obszarze, zaczęły wychodzić z powszechnego użytku już w pierwszej połowie XIX w., a proces ich zaniku najszybciej przebiegał na terenach nizinnych. Podstawowe warianty noszonych tam ubiorów to stroje: wrocławski, kłodzki, wałbrzyski, karkonoski i jeleniogórski. Najdłużej zachowała się odmiana zwana przez nią jeleniogórską, noszona w południowej części Dolnego Śląska, a także na ziemi kłodzkiej. Za centrum tego regionu kostiumologicznego uważa się Szklarską Porębę. Ze względu na fakt, że ubiór ten przetrwał najdłużej, zaczęto go niezbyt precyzyjnie i właściwie określać mianem dolnośląskiego. My także zastosujemy to określenie, obecnie już zwyczajowe i utrwalone w powszechnym użyciu.

Ubiór męski, noszony na interesujących nas obszarach Dolnego Śląska szyty był w dużym stopniu zgodnie z zasadami osiemnastowiecznej mody ogólnoeuropejskiej. O jego zamożności świadczyły dobre gatunkowo tkaniny, skomplikowane kroje, które musieli wykonywać profesjonalni rzemieślnicy oraz kosztowne dodatki, takie jak np. srebrne kieszonkowe zegarki na łańcuszku, fajki z długim cybuchem czy ozdobne laski. W wersji podstawowej, strój ten składał się z nakrycia głowy (rogatywki, cylindra lub kapelusza), koszuli, kamizelki, kaftana (kabatka), sukiennego okrycia wierzchniego, a zimą białego kożucha z dużym czarnym kołnierzem, dwojakiego rodzaju spodni, a ponadto skarpet i obuwia. 

Natomiast na znacznie kosztowniejszy ubiór kobiecy w drugiej połowie XIX w. składały się: czepek, koszula (kabotek), kaftan (tołubek, katanka), gorset, spódnica, zapaska, noszona na ramionach chustka oraz obuwie.

W okresie międzywojennym, gdy Polska odzyskała niepodległość, w niektórych regionach, np. na Podhalu, w Łowickiem, stroje przechodziły niebywały rozkwit, podczas gdy w innych regionach z wolna zanikały, zastępowane gotowymi ubraniami miejskimi.

Po II wojnie światowej strój ludowy jako ubiór powszechnie noszony na wsi definitywnie zanikł, pozostając jeszcze gdzieniegdzie na Kurpiach, w Łowickiem, Opoczyńskim, na Śląsku czy Podhalu, natomiast odrodził się jako kostium sceniczny w regionalnych zespołach folklorystycznych pieśni i tańca w całej Polsce.

Stroje śląskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawskie kaszubskie i warmińskie zaliczane są do typu zachodniego, wywodzącego się ze strojów mieszczańskich Europy Zachodniej. Wykonane są z bardzo wysokiej jakości tkanin fabrycznych: wełen, adamaszków, jedwabi, aksamitów.

Powszechnym obuwiem są kierpce, jednakowe dla kobiet i mężczyzn, wykonane z jednego płata skóry. Strój Lachów Sądeckich zaliczany jest do najpiękniejszych strojów ludowych w Polsce. Przyciągają wzrok kolorowe aplikacje pokryte łańcuszkowym haftem na kaftanie i spodniach (wykonywali je mężczyźni), kolorowe hafty na koszulach oraz delikatny, linearny, koralikowy haft na gorsecie kobiecym.